Έρευνα – ρεπορτάζ : Κρικόρ Τσακιτζιάν
Φωτογραφίες : Αντώνης Δεωνάς
Ο Δήμαρχος Φυλής κ. Χρήστος Παππούς, τελευταία έχει ξεκινήσει μια πρωτοβουλία, να αναδείξει την περιοχή του,
ως ένα από τους σημαντικότερους προορισμούς για το θρησκευτικό τουρισμό στη χώρα μας. Κάναμε μια περιήγηση στην περιοχή και διαπιστώσαμε πόσο έχει δίκιο. Δεκάδες ιστορικές εκκλησίες και μοναστήρια στέκουν αιώνες τώρα στην περιοχή και την καθιστούν ως τη μοναδική στην Αττική με τόσο μεγάλο θρησκευτικό ενδιαφέρον. Είπαμε να κάνουμε μια παρουσίαση, επειδή όμως είναι τόσες πολλές οι εκκλησίες και οι μονές, είμαστε υποχρεωμένοι να παρουσιάσουμε αυτά τα μνημεία σε συνέχειες.
Από τους πιο σπουδαίους και σημαντικούς προορισμούς για το θρησκευτικό τουρισμό, πρέπει να θεωρείται η περιοχή της Χασιάς που ανήκει στο δήμο Φυλής. Φιλοξενεί συνολικά 14 εκκλησίες εντός και εκτός αστικού ιστού. Πολλές από αυτές είναι χτισμένες πριν από 300 χρόνια, ίσως και παραπάνω. Στην περιοχή υπάρχουν και τέσσερα μοναστήρια, ανδρικά και γυναικεία, Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά, μεγάλου θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Η περιοχή της Χασιάς βρίσκεται στους πρόποδες της Πάρνηθας και η κοιλάδα της, ακόμη και σήμερα, είναι αθέατη από την Αθήνα. Ειδικά την εποχή της Τουρκοκρατίας, τα πυκνά δάση της περιοχής, καθώς και οι πτυχώσεις που δημιουργεί το τοπίο, δημιουργούσαν ένα φυσικό τείχος και κυριολεκτικά την έκρυβαν από τους Οθωμανούς. Επειδή λοιπόν ήταν αθέατη η περιοχή, πήρε το όνομα Χασιά. Δηλαδή, πόλη χαμένη. Αυτή την εκδοχή υποστηρίζει ο λαογράφος και αρχιτέκτονας Κώστας Μπίρης στο βιβλίο του, «Αρβανίτες. Οι Δωριείς του νεότερου Ελληνισμού – ιστορία των Ελλήνων Αρβανιτών», οι οποίοι και πρωτοκατοίκησαν το συγκεκριμένο τόπο. Ακόμη και σήμερα, η πλειοψηφία των κατοίκων της Χασιάς, είναι Αρβανίτες.
Κρυμμένη από το ανθρώπινο μάτι η Χασιά, ήταν το καλύτερο καταφύγιο για όποιον ήθελε να ζήσει μακριά από τον Τουρκικό ζυγό και να νιώθει ελεύθερος, σε έναν τόπο που τον πλάκωνε η Τουρκική σκλαβιά επί 400 χρόνια. Οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν βοσκοί, που κατέφθασαν με τις φαμίλιες τους και βρήκαν ένα ήσυχο τόπο για να ζήσουν, μακριά από τους φοροεισπράκτορες και τους σκληρούς και δυσβάστακτους νόμους του Τούρκου κατακτητή. Με το πέρασμα του χρόνου, άρχισαν να καταφθάνουν κι άλλοι βοσκοί με τις φαμίλιες τους, που απλώθηκαν στην κοιλάδα.
Για τις θρησκευτικές ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, κτίστηκε και η πρώτη εκκλησία, που ήταν της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου σώζεται μέχρι και σήμερα, παρά τη φθορά του χρόνου και τις ζημιές που έχει υποστεί, κυρίως από τους πρόσφατους σεισμούς που έπληξαν την περιοχή. Η ανέγερσή της χρονολογείται από το 700 μ.Χ. Δηλαδή είναι μια εκκλησία 1320 ετών. Θεωρείται μνημειακού χαρακτήρα κτίσμα, όπου καλύπτεται με καμάρα και τεταρτοσφαίρια και στο ανατολικό και στο δυτικό άκρο. Τέτοιας τεχνικής εκκλησία, είναι σπάνια και έχει σαν πρότυπο, τον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη. Η εκκλησία μπορεί να άντεξε σχεδόν 1300 χρόνια, αλλά υπέστη σοβαρές ζημιές με τους σεισμούς πρώτα του 1981 και στη συνέχεια με το μεγάλο σεισμό του 1999. Σήμερα αναπαλαιώνεται και αναστηλώνεται, με απόφαση του Δημάρχου Φυλής κ. Χρήστου Παππού, αφού ανήκει στο δήμο του και φυσικά με τη συγκατάθεση του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ιλίου – Αχαρνών και Πετρουπόλεως κ. Αθηναγόρα . Οι εργασίες αναστήλωσης και αναπαλαίωσης γίνονται από την αρχαιολογική υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΠΑΛΑΙΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Πίσω ακριβώς από το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στα 1992 χτίστηκε μια καινούργια εκκλησία κι εκείνη κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία λειτουργεί ως κεντρικός μητροπολιτικός ναός της πόλης της Χασιάς και καλύπτει τις θρησκευτικές ανάγκες των πιστών της περιοχής. Επειδή η νέα εκκλησία γειτνιάζει με την παλιά Κοίμηση της Θεοτόκου, δεν μπορούσε, όταν χτιζόταν, να κοιτάζει το ιερό της ανατολικά και είναι από τις εξαιρέσεις εκείνες, που το ιερό κοιτάζει Βορειοανατολικά.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΝΕΟΣ ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ
Απέναντι ακριβώς από τις δύο εκκλησίες της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, βρίσκεται ένα ακόμη παλαιό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, το οποίο χρονολογείται ότι χτίστηκε στα τέλη του 1800 με αρχές του 1900. Είναι η μια από τις τέσσερις εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής που υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Χασιάς. Οι άλλες τρεις, είναι χτισμένες στο βουνό. Η μια στην περιοχή Ρουμάνι, η οποία χτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ναού, απ’ τον οποίο χρησιμοποιήθηκαν και τα υλικά του για το χτίσιμο της εκκλησίας. Διασώζονται δυο κιονόκρανα, τα οποία βρίσκονται στην είσοδο του ναού της Αγίας Παρασκευής.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
Η δεύτερη είναι στην τοποθεσία Μπόρσι. Είναι ένα παλιό κτίσμα, χωρίς αγιογραφίες. Δίπλα ακριβώς από τον κυρίως ναό, υπάρχει ένα κτίσμα που χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία ιερέων της εποχής και στη συνέχεια ως καταφύγιο. Και η τρίτη Αγία Παρασκευή, είναι κτισμένη κι αυτή έξω από το κυρίως χωριό στην αρχαία πηγή, μόλις 200 μέτρα από το αρχαίο φρούριο της Φυλής. Κι αυτή η εκκλησία είναι κτισμένη πάνω στα ερείπια ενός αρχαιολογικού οικισμού και λίγο πιο δίπλα δεσπόζει ένα αρχαίο μικρό θέατρο. Η συγκεκριμένη περιοχή, έπαιξε σημαντικό ρόλο τόσο στην Ελληνική επανάσταση του 1821, όσο και στον ανταρτοπόλεμο του 1940, λόγω της ιδιομορφίας του εδάφους όπου υπάρχουν αρκετές σπηλιές που χρησιμοποιούνταν από τους οπλαρχηγούς και τους αντάρτες, ως καταφύγια και ως ορμητήρια. Όπως προαναφέραμε η περιοχή ήταν γεμάτη ποιμένες, που ήταν διάσπαρτοι στο τοπίο. Οι οικογένειές τους ήταν μεγάλες και κάθε οικογένεια έχτιζε στον τόπο που είχε ριζώσει κι από μια εκκλησιά, για τις δικές της θρησκευτικές ανάγκες. Γι’ αυτό και ο τόσο μεγάλος αριθμός εκκλησιών που υπάρχουν, σε μια τόσο μικρή περιοχή. Επειδή οι περισσότεροι επικεφαλής των οικογενειών ήταν γέροντες και είχαν ασθενή όραση, γι’ αυτό κι έταζαν τις εκκλησιές τους στην Αγία Παρασκευή, που είναι προστάτιδα των τυφλών. Έτσι εξηγείται πως βρίσκονται τέσσερις εκκλησίες της Αγίας Παρασκευής στην περιοχή. Η τέταρτη Αγία Παρασκευή που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης δεν έχει διατηρήσει την αρχική της μορφή. Έχει δεχθεί παρεμβάσεις στο πέρασμα των χρόνων. Επενδύθηκε με πέτρα στα 1997 κι έτσι, σ’ αυτή τη μορφή διατηρείται μέχρι και σήμερα. Είναι ανοιχτή για το κοινό καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας και μπορεί κάποιος να την επισκεφθεί ανά πάσα στιγμή θελήσει. Όλες οι εκκλησίες της περιοχής είναι ενεργές. Ακόμη και οι πιο απομακρυσμένες, λειτουργούν τουλάχιστον την ημέρα που εορτάζουν και μάλιστα με κάθε μεγαλοπρέπεια, όπου ακολουθούν γιορτές και πανηγύρια. Επίσης λειτουργούν σε κηδείες, μνημόσυνα, τρισάγια, αλλά και σε γάμους, για όσους θέλουν μια λιτή και ξεχωριστή τελετή σε κάποιο ξωκλήσι με θέα το καταπράσινο τοπίο της Πάρνηθας.
Ας δούμε τις εκκλησιές που βρίσκονται μέσα στον αστικό ιστό.
Εκτός από την Αγία Παρασκευή και τις δύο Θεοτόκους, έχουμε την Αγία Κυριακή, η οποία βρίσκεται κοντά στην περιοχή του Αγίου Κυπριανού. Υπέστη κι αυτή η εκκλησία ζημιές με τον πρόσφατο σεισμό του 1999. Κατεδαφίστηκε και στη θέση της χτίστηκε καινούργια. Ήταν μια εκκλησία 350 ετών, αλλά δεν άντεξε τις δοκιμασίες της φύσης. Από εκεί σώθηκε μόνο μια εικόνα, η οποία φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Στην παλιά εκκλησία κατέβαινες τρία σκαλιά για να μπεις στο ναό, γεγονός που σημαίνει ότι η περιοχή έχει προσχώσεις. Η συγκεκριμένη εκκλησία έχει τη δική της ιστορία. Στο πίσω μέρος της εκκλησίας βλέπει κανείς ένα σταυρό και μια αμυγδαλιά. Την περίοδο του Ελληνοαλβανικού πολέμου, ένας φαντάρος που υπηρετούσε στο μέτωπο, γύρισε στην περιοχή της Χασιάς και συναντήθηκε με την αρραβωνιαστικιά του. Καθώς χαιρετήθηκε μαζί της, την κόλλησε φυματίωση. Ο ίδιος δεν γνώριζε ότι νοσούσε. Η κοπέλα αρρώστησε και πέθανε. Ως φυματική, την έθαψαν έξω από το χωριό, στο πίσω μέρος του ιερού της Αγίας Κυριακής. Τότε όσους αρρωσταίνανε από λοιμώδεις νόσους τους έθαβαν έξω από το χωριό. Η πεθερά της, κατά το έθιμο της περιοχής για τις νέες, της τοποθέτησε κατά την ταφή, στο στήθος, ένα αμύγδαλο. Από αυτό το αμύγδαλο φύτρωσε ολόκληρο δένδρο που σώζεται μέχρι και σήμερα και βρίσκεται πίσω από το ιερό της εκκλησίας, μαζί με το σταυρό από το μνήμα.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ
Στην ίδια περιοχή του Αγίου Κυπριανού, στη θέση Κοκκινόχωμα, υπάρχει η εκκλησία, του Αγίου Γεωργίου. Πρόκειται για σύγχρονη εκκλησία, η οποία χτίστηκε από τον κ. Ισίδωρο Καμπόλη του Γεωργίου και την έκτισε στη μνήμη του πατέρα του. Στη συνέχεια την παραχώρησε με συμβόλαιο στη Μητρόπολη.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Στην περιοχή υπάρχει και ο σπάνιος Άγιος Νικόλαος ο νεομάρτυρας, ο βουνίσιος, όπως συνηθίζεται να λέγεται ή ο εν Βουνένοις, από τα ορεινά της Λάρισας. Στα Βούνενα της Θεσσαλίας, μόνασε ο Άγιος Νικόλαος όπου θανατώθηκε το 720 μ.Χ. από τους βαρβάρους και στο σημείο που βρέθηκε το πτώμα του μετά από χρόνια, ακέραιο και ευωδιαστό, όπως αναφέρουν τα εκκλησιαστικά βιβλία, χτίστηκε στη μνήμη του, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου του νεομάρτυρος, του εν Βουνένοις. Κάποιος βοσκός της Θεσσαλίας, έφερε τα ζώα του στα χειμαδιά της Χασιάς, όπου εκεί παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του και στη συνέχεια έχτισε τη συγκεκριμένη εκκλησία. Λειτουργεί στις 9 Μαΐου, ημέρα μνήμης του Αγίου, όπου γίνεται μεγάλο πανηγύρι στην περιοχή. Ο Άγιος Νικόλαος ο εν βουνένοις, είναι ο προστάτης των ποιμένων.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΝΙΣΙΟΣ
Η Αγία Άννα βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Είναι μια εκκλησία 250 ετών. Το αρχικό εκκλησάκι ήταν πολύ μικρό. Διασώζεται μέχρι και σήμερα, αλλά έχει υπάρξει προσθήκη. Επειδή όμως κατά τις ημέρες που λειτουργεί η εκκλησία και κυρίως στις 9 Δεκεμβρίου όπου γιορτάζεται η μνήμη της Αγίας Άννας, η προσέλευση του κόσμου είναι μεγάλη και δεν χωρούν στην εκκλησία οι πιστοί, για να μην μένουν μέσα στο καταχείμωνο, έξω στο κρύο, χτίστηκε ένας επιπλέον χώρος ως προέκταση του παλιού ιερού, το οποίο παρέμεινε ως είχε. Η Αγία Άννα είναι προστάτιδα των γυναικών που έχουν νεογέννητα ή εκείνων που δεν μπορούν να κάνουν παιδιά. Στην περιοχή οι γυναίκες, παντρεύονταν μεγάλες και γι’ αυτό τεκνοποιούσαν δύσκολα. Τις έταζαν στην Αγία Άννα που είναι η προστάτιδα της τεκνοποίησης. Τα τάματα που άφηναν οι γυναίκες, ήταν κυρίως υφαντές ή πλεκτές ποδιές μαγειρικής. Των Βαΐων, περίμεναν όλοι να δουν τις νιόπαντρες και τις αρραβωνιασμένες να φέρνουν βάγια οι νύφες με τις πεθερές μαζί κι έτσι βεβαιώνονταν το χωριό, πως πήγαινε καλά η σχέση του ζευγαριού.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ
Μια ακόμη ιστορική τρίκλιτη εκκλησία, στην περιοχή της Χασιάς, είναι του Αγίου Πέτρου. Βρίσκεται σχεδόν μέσα στο χωριό και θεωρείται η πρώτη ενορία του Χωριού και το πρώτο νεκροταφείο. Αυτό βεβαιώνεται από τα οστά που βρέθηκαν στο προαύλιο της εκκλησίας, κατά τις εργασίες που έγιναν στο χώρο. Μάλιστα δεξιά της εισόδου, στο προαύλιο της εκκλησίας, βρέθηκε και ο τάφος του οπλαρχηγού της επανάστασης και μέλος της Φιλικής Εταιρείας, Καπετάν Μελέτη Βασιλείου. Ήταν ο οπλαρχηγός από τη Χασιά, που απελευθέρωσε την Αθήνα το 1821. Έκλεισε τους Τούρκους στην Ακρόπολη και ύψωσε στην πόλη τη σημαία της επανάστασης. Προτομή του δεσπόζει στο κέντρο της πόλης, μπροστά από το κτίριο του παλιού δημαρχείου της Φυλής. Η συγκεκριμένη εκκλησία κατά την περίοδο της κατοχής, ήταν καταφύγιο των ανταρτών. Για το λόγο αυτό δεν διασώζονται οι αγιογραφίες της εκκλησίας. Το χειμώνα, οι αντάρτες άναβαν φωτιά μέσα στην εκκλησία για να ζεσταθούν. Οι καπνοί από τη φωτιά δεν έπρεπε να βγουν έξω, για να μη προδοθούν στους Γερμανούς ότι κρύβονται εκεί. Έτσι με τον καιρό, μαύρισαν οι τοίχοι της εκκλησίας και κρύφτηκαν οι αγιογραφίες. Οι γυναίκες μετά την κατοχή, άσπρισαν τους τοίχους και καταστράφηκε ότι ζωγραφισμένο είχαν πάνω τους, κάτω από τις κάπνες που στέκονταν στους μαυρισμένους τοίχους. Οι μόνες αγιογραφίες που διασώζονται, είναι στο ιερό, όπου δεν μπορούσαν να μπουν οι γυναίκες για να ασπρίσουν. Αυτό που έχει ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον είναι τα χαραγμένα τάματα των πιστών στους τοίχους που διασώζονται μέχρι σήμερα. Επειδή δεν είχαν χρήματα εκείνη την εποχή για να αγοράσουν κάτι, για να αποθέσουν ως τάμα στα εικονίσματα, χάρασσαν φιγούρες στους τοίχους της εκκλησίας κι αυτές ήταν τα τάματά τους. Στο εξωτερικό μέρος του ναού υπήρχαν κεραμικά πιάτα που έμοιαζαν με χοάνες, και είχαν ζωγραφισμένες, παλαιοχριστιανικές παραστάσεις. Ήταν ιδιαίτερα μεγάλης ιστορικής αξίας. Τα περισσότερα από αυτά τα πιάτα, κλάπηκαν και διασώζονται μόνο έξι από αυτά. Μετά το ’40, λόγω έλλειψης σχολικών αιθουσών στην περιοχή, η εκκλησία του Αγίου Πέτρου λειτούργησε για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και ως σχολείο.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : ΑΓΙΟΣ ΠΕΤΡΟΣ
